Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια πολύ κρίσιμη καμπή σχετικά με τους φιλόδοξους στόχους που έχει θέσει για την αειφορία και την κυκλική οικονομία. Καλείται να διαχειριστεί τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση των πλάνων, αλλά και να εναρμονίσει τις διαφορετικές εθνικές στρατηγικές. O κλάδος των Υλικών Συσκευασίας Ποτών αποτελεί την αιχμή του δόρατος της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, αλλά και το σημείο τριβής τόσο μεταξύ των εμπλεκομένων επιχειρήσεων/υπόχρεων όσο και των παρόχων/φορέων, που διαχειρίζονταν ως τώρα την ανακύκλωση ή σχεδιάζουν να τη διαχειριστούν.
Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση δημιουργίας Εγγυοδοτικών Συστημάτων έχει σκοπό, πρώτον, την πρόληψη της δημιουργίας απορριμμάτων, δεύτερον, τη δημιουργία προμηθευτών στην αγορά των ανακυκλωμένων υλικών ποιότητας των τροφίμων και τη μείωση της ανάγκης για παρθένα υλικά και, τρίτον, την εμπέδωση κουλτούρας κυκλικής οικονομίας και την επίτευξη των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Είναι το DRS η λύση;
Το Σύστημα Επιστροφής Εγγύησης είναι ένα σύστημα είσπραξης, κατά το οποίο οι καταναλωτές πληρώνουν ένα μικρό χρηματικό ποσό (τέλος εγγύησης) για τη συσκευασία του προϊόντος που αγοράζουν στο σημείο πώλησης και αποζημιώνονται με την επιστροφή της κενής συσκευασίας του σε συγκεκριμένα σημεία συλλογής. Όπως αναφέρουν οι Σύνδεσμοι Εταιριών Εμφιαλωμένου Νερού & Αναψυκτικών, πρέπει να τηρούνται οι παρακάτω αρχές:
• Στο πεδίο εφαρμογής το DRS πρέπει να περιλαμβάνει διαφορετικούς τύπους και μεγέθη συσκευασίας ποτών (έως τρία λίτρα), καθώς και να φιλοξενεί επαναγεμιζόμενες συσκευασίες ποτών.
• Το εγγυοδοτικό αντίτιμο να επιτυγχάνει τουλάχιστον 90% ποσοστά επιστροφής για κάθε υλικό συσκευασίας.
• Το DRS να συσταθεί και να λειτουργεί από τον υπόχρεο κλάδο σε μη κερδοσκοπική δομή ως κεντρικός οργανισμός διαχείρισης καταθέσεων (CDMO) και να υπόκειται σε διαφανές σύστημα υποβολής εκθέσεων και επαλήθευσης. Οι έμποροι λιανικής να συμμετέχουν στη διαδικασία εξαργύρωσης και ως εκ τούτου και στη διακυβέρνηση του CDMO, για να διασφαλίσουν τη βελτιστοποιημένη εφαρμογή και διαχείριση του DRS.
• Για την οικονομική αποδοτικότητα, τα έσοδα, όπως οι μη επιστρεφόμενες εγγυήσεις, θα πρέπει να παραμένουν στο σύστημα για την κάλυψη τόσο των δαπανών εγκατάστασης όσο και των λειτουργικών δαπανών, αποφεύγοντας τη διεπιδότηση υλικών. Οι εκστρατείες εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των καταναλωτών πρέπει να περιλαμβάνονται στο κόστος του συστήματος.
• Το σύστημα εξαργύρωσης πρέπει να είναι βολικό στους χρήστες-καταναλωτές, αποτελεσματικό και αποδοτικό, περιλαμβανομένης της διερεύνησης επιλογών ψηφιακής τεχνολογίας, κατά περίπτωση. Οι έμποροι λιανικής πώλησης πρέπει να υποχρεούνται να παίρνουν πίσω όλα τα υλικά συσκευασίας που έχουν διατεθεί στην αγορά, με την επιφύλαξη, ίσως, των περιορισμών χώρου. Παράλληλα, όταν χρησιμοποιούνται μηχανήματα αντίστροφης πώλησης, θα πρέπει να καθορίζονται οι ελάχιστες τεχνικές απαιτήσεις.
• Οι παραγωγοί ποτών ως υπόχρεη βιομηχανία θα πρέπει να έχουν δίκαιη και νόμιμη πρόσβαση στα ανακυκλωμένα υλικά που δεσμεύονται από το DRS, μεταξύ άλλων, μέσω της «πρόσβασης κατά προτεραιότητα» ή του «δικαιώματος πρώτης άρνησης» για ανακυκλωμένο περιεχόμενο κατάλληλο για τρόφιμα.
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρεις ταχύτητες υλοποίησης του συστήματος. Στην πρώτη, του συστήματος εν λειτουργία, εντάσσονται οι Κροατία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γερμανία, Μάλτα, Νορβηγία, Λιθουανία, Σλοβακία, Λετονία και αφορά PET, κουτιά αλουμινίου και γυάλινες φιάλες, ενώ η Ολλανδία και η Σουηδία εντάσσονται σε αυτή μόνο για PET και κουτιά αλουμινίου. Η δεύτερη ταχύτητα αφορά χώρες με σχετικό κανονιστικό πλαίσιο, μεταξύ των οποίων είναι η Ελλάδα και η Κύπρος, ενώ στην τρίτη ταχύτητα μετέχουν χώρες στις οποίες το σύστημα είναι υπό συζήτηση (βλ. το σχετικό χάρτη).
Οι χώρες με DRS επιτυγχάνουν υψηλότερα ποσοστά συλλογής: Από 65% έως 95% για φιάλες PET, όταν σε χώρες χωρίς DRS τα ποσοστά συλλογής κυμαίνονται από 22% έως 73%, με την αξιοσημείωτη εξαίρεση του Βελγίου (85%).
Έχει εκτιμηθεί ότι το υφιστάμενο κανονιστικό πλαίσιο δεν επαρκεί για την υλοποίηση των στόχων. Έτσι κατατέθηκε προς συζήτηση πρόταση νέου κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας, που θα τροποποιήσει τον Κανονισμό (ΕΕ) 2019/1020 και την Οδηγία (ΕΕ) 2019/904, ενώ θα καταργήσει την Οδηγία 94/62/ΕΚ (PPWR).
Η Οδηγία PPWD απαιτεί από τα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μέτρα για την πρόληψη της δημιουργίας απορριμμάτων συσκευασίας και την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των συσκευασιών, την αύξηση του μεριδίου των επαναχρησιμοποιήσιμων συσκευασιών που διατίθενται στην αγορά και των συστημάτων επαναχρησιμοποίησης των συσκευασιών, χωρίς να διακυβεύεται η υγιεινή των τροφίμων ή η ασφάλεια των καταναλωτών. Επίσης, η PPWD θέτει στόχους ανάκτησης και ανακύκλωσης των απορριμμάτων συσκευασίας (από το 2008 εξειδικευμένα για διαφορετικά υλικά συσκευασίας). Η αναθεώρηση της Οδηγίας του 2018 εισήγαγε υψηλότερους στόχους για τη συνολική ανακύκλωση των συσκευασιών (65 % ως το 2025 και 70% ως το 2030) και υψηλότερους ειδικούς στόχους ανά ύλη (π.χ. 55 % για τα πλαστικά έως το 2030). Τα κράτη-μέλη πρέπει να δημιουργήσουν συστήματα επιστροφής, συλλογής και ανάκτησης.
Οι ευρωπαϊκοί φορείς συντονίζονται
Πέρυσι ιδρύθηκε από δεκατρείς εθνικούς φορείς η Ένωση Συστημάτων DRS συσκευασιών ποτών (https://drsassociation.com/), με σκοπό την ενίσχυση της συνεργασίας των φορέων εκμετάλλευσης των εθνικών συστημάτων, την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών, την υλοποίηση έργων κοινού ενδιαφέροντος και την ευαισθητοποίηση των ενδιαφερόμενων μερών σχετικά με το DRS. Επιπλέον στόχος είναι να παρακολουθείται το νέο πλαίσιο DRS, προκειμένου να διασφαλίζεται η πρόσβαση σε ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τα επιμέρους συστήματα.
Τα βασικά σημεία του προτεινόμενου Κανονισμού, που αποβλέπει στο να μην υπονομευτούν οι περιβαλλοντικές φιλοδοξίες και να καταστραφούν τα θεμέλια της εύρυθμης λειτουργίας του DRS, σε μία από τις πρώτες παρεμβάσεις της ΕΕ σχολιάζονται ως εξής: Ο στόχος επαναχρησιμοποίησης για τις συσκευασίες ποτών δεν πρέπει να αντιβαίνει στις υποχρεώσεις DRS, επομένως ο προτεινόμενος στόχος επαναχρησιμοποίησης για τα συγκεκριμένα προϊόντα ποτών πρέπει είτε να καταργηθεί εντελώς, είτε να μειωθεί είτε να εξισωθεί με άλλες κατηγορίες καταναλωτικών προϊόντων. Επίσης, οι εναρμονισμένες ετικέτες θα πρέπει να μην προκαλούν σύγχυση στους καταναλωτές, επομένως πρέπει να είναι εθελοντικές και να εναπόκειται στο κράτος-μέλος να αποφασίσει εάν και πώς μπορεί να εφαρμοστεί μια εναρμονισμένη ετικέτα κατάθεσης. Ακόμα, η ευελιξία στα προϊόντα και τα υλικά συσκευασίας θα πρέπει να διατηρηθεί για τη στήριξη των εθνικών διαφορών, ενώ θα πρέπει να διατηρηθεί η εθνική ευελιξία σε ό,τι αφορά το εγγυοδοτικό τίμημα. Τέλος, δεν θα πρέπει να υπάρχει σταθερό μερίδιο του κύκλου εργασιών του συστήματος για δραστηριότητες επικοινωνίας, δεδομένου ότι η ανάγκη για τέτοιες δραστηριότητες διαφέρει μεταξύ των μελών του DRS.
Η Ελλάδα ουραγός των εξελίξεων
Δυστυχώς η χώρα μας είναι ο ουραγός της Ευρώπης στην εφαρμογή του DRS. Η προθεσμία της 1ης Σεπτεμβρίου φέτος για την έναρξη λειτουργίας του συστήματος είναι πρακτικά ανεφάρμοστη. Η νέα ημερομηνία, προκειμένου να διαφυλαχθεί η αξιοπιστία της πολιτείας, πρέπει να προκύψει από μια ανοιχτή και αξιόπιστη συμφωνία όλων των εμπλεκομένων.
Η ΚΥΑ που ορίζει τον τρόπο λειτουργίας του Συστήματος, καθώς και τη διαδικασία έγκρισης των Συλλογικών Φορέων Διαχείρισης, χρήζει πλήρους ανασύνταξης. Προφανώς για το σκοπό αυτό θα χρειαστεί να τροποποιηθεί και ο νόμος πλαίσιο, ώστε να συμβαδίζει περισσότερο με τις κοινοτικές Οδηγίες και κατευθύνσεις, αλλά και τις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές.
Παρά τις αλλεπάλληλες και επίμονες προσπάθειες όλων των φορέων δεν έχει επιτευχθεί ως τώρα μια αμφίδρομα ειλικρινής και αποδοτική συνεργασία μεταξύ αγοράς και πολιτείας. Δεν δόθηκαν ποτέ εξηγήσεις στις απορίες σχετικά με τη σκοπιμότητα και τη λειτουργικότητα του νομοθετικού πλαισίου ούτε σχηματίστηκε ποτέ μια κοινή τεχνική ομάδα (ΕΟΑΝ και αγοράς) για την παρακολούθηση του έργου. Δεν υπήρξε ποτέ διαβούλευση για την εφαρμοστική ΚΥΑ –αντιθέτως, υπογράφηκε εν κρυπτώ–, ενώ ουδέποτε απαντήθηκαν τα συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν εδώ και μήνες τεθεί αρμοδίως σχετικά με τη μεθοδολογία υλοποίησης του συστήματος, βάσει της σχετικής ΚΥΑ. Δεν δόθηκαν ποτέ διευκρινίσεις για το ρόλο της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης στο υπό διαμόρφωση περιβάλλον ούτε ποτέ κλήθηκε η αγορά να συμμετάσχει στη διαμόρφωση της σήμανσης του συστήματος…
Η αλλαγή πολιτικής ηγεσίας στο επισπεύδον Υπουργείο Περιβάλλοντος ίσως ξαναθέσει τα εθνικά δεδομένα σε νέα βάση. Η αγορά αναμένει με αγωνία τα επόμενα βήματα.
Ο κ. Στέφανος Κομνηνός είναι αναλυτής αγοράς και επιχειρηματικός μέντορας, ιδρυτικός εταίρος της Netrino.
Also shared by :
Σελφ Σέρβις